"Borsa" kavramının tarihsel gelişimi
İthal ve tarımsal malların ticaretine yönelik kurulan pazarlar, borsa türünün ilk örnekleriydi. Antik dönemlerde dahi buna rastlamak mümkün… Borsa faaliyetlerinin temelini oluşturan unsur, arz - talep ilişkisi…
Bir yatırım aracını satın almak isteyen kişinin, bu işlemin gerçekleşebilmesi için bir satıcı bulması gerekiyor… Piyasaya sürülenler, günümüzden farklı olarak, geçmişte kimi zaman hayvan kimi zaman eşya kimi zamansa bir tohumdu…
Borsadaki dalgalanmalar, tarihin akışını değiştirecek gelişmelere de yol açtı… 1929’da New York borsasında meydana gelen buhran, tüm ülkelere tesir etti. Bu “Büyük Buhran” İkinci Dünya Savaşı’na giden süreci hızlandırdı. Borsa, bu yönüyle sadece ekonomik dengeleri değil askeri ve siyasi gelişmeleri de şekillendiren bir yapı… Tüm dünyada piyasalarının açılış ve kapanışları, gongun çalmasıyla başlar… Sermaye piyasası, bu eylemin ardından hareketlenir… Borsa İstanbul’un 150’nci kuruluş yılının gongu, tarihi binlerce yıl öncesine uzanan bir antik kentte çaldı. Dünyanın bilinen ilk borsasını içinde barındıran Aizanoi antik kentinde…
Kütahya’nın Çavdarhisar ilçesindeki Aizanoi Antik Kenti, içerisinde barındırdığı birçok yapıyla dikkat çekiyor… Antik Kentte, Macellum adı verilen borsa binasının yanı sıra tiyatro, tapınak ve stadyum da yer alıyor…
Helenistik dönemde Bergama ve Bithynia’ya bağlı olan Aizanoi, milattan önce 133’te Roma egemenliğine girdi. Bölge; Roma İmparatorluğu döneminde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşti. Ünü, bu sayede hızla kendi sınırlarını aştı. Uzmanlar, kent nüfusunun o dönemde yaklaşık 80 bin olduğunu düşünüyor.
Bir tepe üzerine kurulmuş olan Zeus Tapınağı, dünyada en iyi korunmuş örneklerden biri olma özelliğine sahip… Şehrin kuzeyinde 13 bin 500 kişi kapasiteli stadyum ve 20 bin kişilik bir tiyatro da yer alıyor… Bir spor ve kültür kompleksi olarak inşa edilen bu yapılar, antik dönemde eşine az rastlanır türden…
Dünya'nın ilk borsası: Macellum
Stadyum, tapınak ve tiyatronun dışında Aizanoi’yu ön plana çıkaran tarihi bir yapı daha var… Macellum… Yani kapalı pazar binası… Duvarla çevrili ve daire şeklinde inşa edilmiş bu bina, dünyanın ilk borsalarından biri olarak kabul ediliyor… Keşfedilme hikayesi ise acı bir tecrübenin ardından geliyor… Yapı, 1970 yılındaki Gediz Depremi'nde üzerindeki caminin yıkılmasıyla ortaya çıktı...
Aizanoi Antik Kentindeki Macellum ile ilgili uzmanlar bir konuda fikir ayrılığı yaşıyor… Burası çoğu kaynakta, dünyanın ilk borsası olarak ifade ediliyor… Macellum’un duvarlarında yer alan fiyat listesi, antik kentin ekonomisine dair birçok bilgi sunuyor. Yazıtlar arasında “Kuvvetli bir köle iki eşek fiyatına, bir at üç köle fiyatına yani 30 bin dinara eşit’’ şeklindeki tarife de dikkat çekiyor… Söz konusu fermanın günümüze dek ulaşmış olması da arkeoloji tarihi için önemli bir kilometre taşı…Listede; hayvan, malzeme, yiyecek ve içecek türlerinin yanı sıra iç gücü ücretleri de yer alıyor…
Buna göre,
Saray Muhafızı : Yıllık 5500 Denarii
Asker : Yıllık 1800 Denarii
Bilim Adamı : Aylık 50 Denarii
Tarım İşçisi : Günlük 25 Denarii
Veteriner : Hayvan başına 20 Denarii ücret alacaktı…
Macellum'un şehre dair verdiği ipuçları
Macellum, şehrin mimari gelişimi ve sosyal yaşantısı hakkında da önemli ipuçları veriyor…
Aizanoi, kent sakinlerinin pazar yerine olan yoğun ilgisiyle bölgenin ticareti için önemli bir güç haline gelmişti... Macellum’da yer alan enflasyonla mücadele kararnamesi, bugünün ekonomi politikalarına olan benzerliği ile de dikkat çekiyor. Aizanoi, bu özelliğiyle geçmişten günümüze bir köprü olma özelliği taşıyor… Aizanoi, uluslararası arenada en büyük borsalar arasına girmesi hedefiyle kurulan Borsa İstanbul'un tanıtımlarına da ilham kaynağı oldu. Yaklaşık 1750 yıllık geçmişi olan borsa alanının yürütülecek projelerle dijitalleştirilmesi hedefleniyor. Buna göre; proje kapsamında, tarihi kentin simgesi olan eserlerden üç özel seri halinde toplam 12 adet NFT üretilecek.
Borsa, günümüzde olduğu gibi o dönemde de iktisadi açıdan toplumları etkiliyordu… Aizanoi da bunun en somut örneklerinden biriydi… Macellum, antik kentin gelişimine ekonomik olarak büyük katkı sağladı… Aizanoi, 7. Yüzyıldan itibaren görkemli yıllarını geride bıraktı. Tapınağın olduğu düzlük, Ortaçağ’da bir hisara dönüştürüldü. Bir zamanlar, Anadolu’daki ticaretin önemli duraklarından olan Aizanoi Antik Kenti, 1800’lü yıllarda keşfedildi… Bölgedeki kazılar, 1926’da iki Alman arkeolog tarafından başlatıldı. Kazı çalışmaları, 1970’ten bugüne her yıl düzenli olarak devam ediyor. Roma döneminden sonra Çavdar Tatarlarının üssü olduğu için Çavdarhisar ismini aldığı düşünülen Aizanoi'de bugüne kadar pek çok önemli eser ortaya çıkarıldı.
UNESCO Mirası Aizonai
Tarihi binlerce yıl öncesine uzanan Aizonai Antik Kenti, kültürel mirasıyla Anadolu için yükselen bir değer… Geçmişe ışık tutacak birçok buluntuyu elde edebilmek için buradaki yoğun çalışmalar devam ediyor…
UNESCO'nun Dünya Mirası Geçici Listesi'nde yer alan Aizanoi, antik dönemin ekonomi politikalarına dair birçok bilgiyi ortaya çıkardı. Kentte devam eden kazılar, beraberinde benzer keşifler getirmeye aday… Kim bilir belki de tarihe ışık tutacak nice buluntu, hala bu toprakların altında keşfedilmeyi bekliyordur…