Enflasyonda yükselişin devam etmesi emisyon hacminde yüksek kupürlü banknotların ağırlığını da arttırdı. Ocak 2009’da piyasaya sunulan 200 TL’lik banknotların toplam emisyon hacmindeki payı yüzde 70’e yükseldi, 2009 sonunda bu oran sadece yüzde 16 idi.
Yüksek enflasyon Türkiye’de banknot dağılımında da keskin değişimler yarattı. Merkez Bankası verilerine göre 200 TL’lik banknotların kullanım oranı Aralık 2023 itibariyle yüzde 69,6’ya yükseldi. Yüzde 70’e dayanan 200 TL’lik banknotların kullanım oranı bundan 10 yıl önce sadece yüzde 25 seviyesinde bulunuyordu. 100 ve 50 TL’lik banknotların kullanım oranı ise Aralık 2023’te yüzde 4,3 ve 0,96 olurken Aralık 2013’te yüzde 16,4 ve yüzde 4,85 ile güçlü bir orandaydı. Banknot kullanım oranlarındaki keskin değişim ise Eylül 2021 ile birlikte başladı.
100 ve 200 TL’lik banknotların payı yüzde 93,15
Aralık 2023 sonu itibariyle 448.82 milyar liralık emisyon hacminin yani Merkez Bankası tarafından piyasaya verilen kağıt paranın yüzde 69,58’i 312.28 milyar lirası 200 TL’lik banknotlardan oluşmuş durumda. 100 TL’lik banknotlar da emisyon hacminin yüzde 23,58’ini 105.82 milyar lira ile oluşturuyor. 200 ve 100 TL’lik banknotların toplam emisyon hacmindeki pay ise yüzde 93,15 ile tarihi en yüksek seviyesine çıkmış durumda. Yani 100 veya 200 TL banknot neredeyse emisyon hacminin tamamını ele geçirmiş durumda. Bu oran 2013 sonunda yüzde 75,14 seviyesinde idi. 10 yılda iki büyük kupürün toplam emisyon hacmi içindeki payı 18 puan birden arttı.
Türkiye’de 2001 krizi sonrasında uygulanan programla beraber enflasyonda düşüş sağlanmış ve 2005 yılında ise enflasyon nedeniyle yükselen banknotları geride bırakarak paradan 6 sıfır atılmıştı. Önce Yeni Türk Lirası 2009’da dolaşıma giren banknotlarla da Türk Lirası’na dönüldü.
2009 sonunda 200 TL’nin payı yüzde 16 idi
2009 yılı başında da 200 TL’lik bankotlar devreye sokuldu enflasyon ise tek haneli seviyelere oldukça yakın seviyede bulunuyordu. 200 TL’lik bankotların piyasaya girdiği 2009 yılının sonunda 200 TL’lik banknotların toplam emisyon hacmindeki payı yüzde 15,84, 100 TL’lik banknotların payı yüzde 40,56, 50 TL’lik bankotların payı yüzde 28,56, 20 TL’lik banknotların payı yüzde 6,64, 10 TL’lik banknotların oranı yüzde 3,14, 5 TL’lik banknotların emisyon hacmindeki payı ise yüzde 1,36 seviyesinde idi. Yani şu an yüzde 93,15’e ulaşan 100 ve 200 TL’lik banknotların 2009 sonundaki payı sadece yüzde 56,40 idi. Böylece piyasaya sürüldüğü ilk yıldan Aralık 2023 sonuna kadar 200 TL’lik banknotun emisyon hacmindeki payı 53.74 puan, 100 ve 200 TL’lik yüksek kupürlü banknotların payı ise 36.75 puan artış gösterdi.
Yeni tertip 200 TL Erkan ve Akçay imzasıyla çıktı
200 TL’lik banknotlarda ilk tertip 2009 Ocak ayında iken ikinci tertip 8 Nisan 2023’te çıktı. 27 Mart 2017’de 200 TL’lik banknotlarda üçüncü tertip piyasaya sunulurken, dördüncü tertip 200 TL banknot ise 2 Mart 2020’de devreye girdi. 5’inci tertip 200 TL banknotlar 16 Temmuz 2021’de, 7’nci tertip 200 TL banknotlar ise 7 Aralık 2023’te Merkez Bankası Başkanı Hafi ze Gaye Erkan ve Başkan Yardımcısı Osman Cevdet Akçay imzasıyla piyasaya çıktı.
Eylül 2021 yılından sonra dengeler değişti
Eylül 2021 ise banknotlardaki değişimin en belirgin başlangıcı oldu. Mart 2021’de yüzde 19’a artırılan politika faizi Eylül 2021’de yüzde 18’e çekilerek faiz indirim döngüsünün ilk adımı atılmıştı. Bu tarihten sonra yapılan indirimlerle politika faizi yüzde 8,5’e kadar indirildi, Eylül 2021’de yüzde 19,58 olan tüketici enflasyonu da 2022 yılı son çeyreğinde yüzde 85,5’i aşarken 2023 yılını ise yüzde 64,77 seviyesinden kapattı. Enflasyondaki bu hızlı yükseliş banknotların emisyon hacmindeki payını da gözle görülür şekilde değiştirdi. Eylül 2021 sonrası 200 TL’lik banknotların toplam emisyon hacmindeki oranı sürekli yükseliş gösterirken diğer tüm banknotların payı sert şekilde gerilemesini sürdürdü. Geçen yıl sonu bile emisyon hacmi içinde yüzde 56,6 payı olan 200 TL’lik banknot 1 yılda 13 puan birden arttı. 100 TL’lik banknotların payı 10.85 puan, 50 TL’lik banknotların payı da 1.7 puan geriledi.